İşe gitmek üzere
sarp yoldan aşağı inerken ufukta yemyeşil tepeleri görebiliyorum; güneş bulut
ormanının arasından parıldıyor. Venezuela’nın Lara eyaletinde, yaklaşık 40 bin
kişinin yaşadığı bir kent olan Sanare’deyim. Hayır, uydurmuyorum. İnsanlar
neden geldiğimi sorduklarında, onlara adım Lara olduğu için geldim diyorum.
Mission Barrio Adentro’yu, Venezuela halkına birinci basamak hizmet götürmek
için oluşturulan tutkulu projeyi eylem halindeyken görmeye geldim.
Venezuela ve
Küba arasında Venezuela’da yetersiz hizmet götürülen mahallelerde ücretsiz
erişilebilir tıbbi bakım sağlamak üzere yapılan anlaşmanın bir parçası olarak
tıbbi hizmetler sunmak üzere Venezuela’ya gelen Kübalı bir hekim olan Dr. David
Chavez (Hugo ile ilgisi yok) ile birlikte çalışmak üzere görevlendirildim. 1999
yılında Hugo Chavez Venezuela başkanı seçildiğinde, bütün Venezuela’da toplumcu
tıp ilkelerini uygulamak istedi. 1999 Venezuela Anayasası’nın 83 – 85. Maddeleri
Venezuela yurttaşlarına “ademi merkeziyetçi ve katılımcı” bir sistem
aracılığıyla ücretsiz ve yüksek nitelikli sağlık hizmeti hakkını onayladı.
İzleyen yıllarda Venezuela Tabipler Birliği gitgide artan bir şekilde özelleştirilmiş olan kamu sağlığı sektörüne daha fazla kaynak taahhüt edilmesi düşüncesine karşı çıktığından, sağlık hizmetlerine erişimi Venezuela’nın yeterli hizmet götürülemeyen alanlarına genişletme girişimleri bocalamaya başladı. Ek olarak, Venezuelalı hekimler şehir merkezlerinde yoksulların oturduğu barriolarda yaşamak ve hekimlik yapmaya isteksizdi. 2003 yılında Chavez yanlısı belediye başkanı Freddy Bernal’in Karakas’ın Libertador barriosunda bir dizi yerel kliniğe hekim görevlendirme girişimi başarısızlığa uğradığında, Bernal 1999 heyelanlarında acil yardım sunan Kübalı hekimlere başvurdu. 2003 Nisan ayında 58 Kübalı hekim, birinci basamak hizmet sunan, fakat aynı zamanda Karakas’ın yetersiz hizmet götürülen barriosunda şimdiye dek ilk kez yapılan sağlık taramasını da yürüten programı başlatmak üzere Karakas’a geldi. Bu ilk pilot projenin başarısı ve coşkusu 2003 sonbaharında, kamu sağlığı sistemini Venezuela’nın yeterli hizmet götürülmeyen mahallelerinde veya barriolarında bir dizi yerel klinikler inşa etmek yoluyla genişletme projesine, Mission Barrio Adentro’ya dönüştü.
Çalıştığımız klinik (veya consultorio) Yacambú mahallesinde ve çevredeki ailelere (yaklaşık 2000 kişi) hizmet ediyor. Klinikte bir aile hekimi ve bir hemşire görevli. Bina basit; bir muayene odası, bir idare odası, depo alanı, küçük bir derslik ve bekleme alanını kapsayan beş odası var. Kliniğin ardında hekimin yaşadığı küçük bir ev var. Bekleme alanı deng, emzirmenin faydaları, gebelik öncesi danışmanlık vb hakkında çeşitli sağlığı teşvik posterleriyle süslenmiş. Odanın ortasında bir “Sala Situacional” posteri var; küçük kliniğin hizmet sunduğu 2000 kişilik mahallenin, sakin sayısı, yaşları, en sık görülen hastalıklar listesi ve içinde mutfak, tulumba vs bulunan ev sayısı gibi halk sağlığı verilerini kapsayan sağlık istatistikleri raporu.
Sabahları klinik ziyaretlerine ayrılmıştır; sabah 8’de başlıyoruz. Genellikle geldiğimde kapının önünde ayakta bekleyen, kliniğin olmadığı yakın kırsaldan gelmiş birkaç hasta vardır. Saat 9 civarında bekleme odasındaki on yada daha fazla hastayla dengin önlenmesi hakkında kısa bir konuşma yapmak için ara veririz. Dr. David bölgede birkaç deng ateşi vakası olduğunu, fakat hastalığın kanamalı biçiminin bazen sağlıklı insanların saatler içinde canını aldığını açıklar. Bölgede hastalığı taşıyan sivrisineklerin sayısını azaltmak için tedbir almanın önemli olduğunu söyler.
“Küba’da” der, “dengi hemen hemen eradike ettik. Kapı kapı dolaşan, evleri taze su birikintileri –kovalar, bitkiler, kapaksız çöp kutuları- deng virüsüne vektörlük eden Aedes Aegypti sivrisineklerinin olası bütün üreme zeminleri yönünden teftiş eden brigadalarımız (toplum sağlığı ekipleri) var”. Bekleme odasındaki hastalardan biri elini kaldırır, “Ben mahalle birliğinin bir üyesiyim” der. “Bunu başkana götürebilirim ve burada sağlık ekipleri oluşturabiliriz”.
Başlangıcından beri katılım, yıllık hasta ziyareti sayısını Venezuela kamu sağlığı sistemi yoluyla 1998 yılındaki 3,5 milyondan, 2004 – 2010 arasında ortalama yıllık 60 milyon ziyarete genişleten Mission Barrio Adentro’nun başarısında kilit unsur oldu. 2009 Ekim ayında yaklaşık 7 bin birinci basamak klinik (consultorio) hizmet sunuyordu. Venezuela’nın barriolarındaki birçok sakin için Mission Barrio Adentro, Bolivarcı Devrime aktif katılabildikleri ilk yöntem oldu. 1500 – 2000 sakini olan, kendilerine Kübalı bir hekimin hizmet sunmasını isteyen her mahalleden, klinik için bir yer bulmak veya inşa etmek ve hizmet sunanlar için yatacak yer ve yiyecek bulmaktan sorumlu 10 – 20 sakinden oluşan bir sağlık komitesi oluşturmaları istendi.
Dr. David benimle öğle yemeği için tepeye tırmanırken, yoldaki evlerden ona “Küba” veya “Doktor!” diye seslenirler. David “Hermanozo!” (birader) diye yanıtlar, bazen yanından geçen birinin elini sıkmak, bir çocukla el çarpıştırmak veya beni komşularla tanıştırmak için durur.
David öğleden sonralarının, toplum sağlığının önemli bir parçası olan ev ziyaretlerine ayrıldığını söyledi. Topluluk üyeleri bize tansiyon ölçerken, bir çocuğun hışırtılı akciğerlerini dinlerken veya bazen reçete yazarken kahve veya tatlı sunarlar. Aile hekimleri bireysel hasta kartlarına ek olarak “aile kartını” doldurmak, toplumdaki hastaların yıllık taramasını yapmak zorundadır. Aile kartında bütün aile üyeleri ile birlikte yaşam koşullarının, hastalıkların, ilaçların, sosyal koşulların değerlendirmesi sıralanır. Bu görevde tıp öğrencileri, sağlık emekçileri veya hemşire yardımcı olur.
İstatistikler aile hekiminin çalışmasının önemli bir parçasıdır. David Küba’da sağlık verileri toplamak için istatistikçi ekiplerinin hekim ve hemşirelerle çalıştığını söyledi. Ancak Venezuela’da, Sanare’nin çeşitli kliniklerinin hastalarına görüntüleme, laboratuvar hizmetleri, diş, göz ve gözlük gibi geniş bir yelpazede hizmet sunan Bütüncül Tanı Merkezi’nde (BTM) yalnızca iki istatistikçi var. Küba’da tipik bir BTM’nde bir istatistikçiler ekibi vardır ve bu nedenle David Cumartesi sabahlarının haftanın sağlık istatistiklerini, ziyaret sayısını, hastaları, yaşlarını ve tanılarını toplamaya ayırır. Hekimlerin önleyici sağlık çabalarını uygun bir şekilde yerine getirmesine yardımcı olmak için yıllık bir sağlık raporu derlenir.
David’in hasta sayılarını bir müsvedde kağıdın arkasına tasnif etmesini izlerken gözlerim karardı. Bir devlet hastanesinde küçük acil odası olarak hizmet sunan bir BTM’nde gece nöbetine kalmıştık. Saat 11’den sonra birkaç hasta geldiğinden gecenin çoğunu uyuyarak geçirmemize karşın, hala yorgundum. Ayılmak için biraz kafamı salladım ve saatime baktım. Saat on buçuk ve Cumartesi günleri klinik öğlene kadar açık. Görev zamanını ihlal ettiğimi düşündüm...
“Aile hekimi
olmak zor iş” dedim. Gülümseyerek, “öyle” dedi David. “Hastalarım daima evde
olduğumu bilir. Kapımı he zaman çalabileceklerini bilirler. Toplum hekimi olmak
yaşam boyu bir taahhüt”.
David kısa bir
süre sonra 9’dan beri hiç hasta gelmediği için beni eve gönderdi. Eve gitmek
için tepeye tırmanırken Dr. David ve çalışma arkadaşlarının uzak bir yerdeki
misyonlarda, sevdiklerinden uzakta bir defada bir – üç yıl arasında zaman
harcayarak olağanüstü fedakarlık yaptıklarını düşündüm. Ancak bu ak saçlı ve
sınırsız enerjili coşkulu centilmen bu işin neşeli ve kolay görünmesini
sağlıyor.
Lara Jirmanus
KAYNAK:
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder