İlk Meslek Hastalıkları Enstitüsü’nün kurulmasının 101. yıldönümü

 

İlk “Meslek Hastalıkları Enstitüsü” 101 yıl önce bugün, 20 Haziran 1923’de Vladimir Konoplyankin’in Müdürlüğü altında, Moskova’da Vorontsovo pole Caddesi 14 numarada yer alan eski Evangelik Hastanesi binasında hizmete açıldı. Moskova Halk Sağlığı Departmanı’na bağlı olarak “Meslek Hastalıkları Enstitüsü” adıyla hizmete açılan Enstitüye daha sonra Dr. Vladimir Alexandrovich Obukh’un ismi verildi: “V. A. Obukh Meslek Hastalıkları Araştırma Enstitüsü”.

KURULUŞ

Enstitü özellikle meslek hastalıklarının en yoğun görüldüğü metalürji, maden, makine inşa ve kimya endüstrilerinin sorunlarına çözüm bulmayı amaçlıyordu. Atölye ve fabrikalarda meslek hastalıklarına karşı etkin bir savaş yürütebilmek için güçlü bir tıbbi ve sıhhi hizmete gereksinim vardı.

1923 başlarında Moskova İşçi ve Köylü Vekilleri Sovyeti’nin Sanitasyon Bürosu ve Moskova Sağlık Departmanı, yalnızca işçi sağlığı sorunlarıyla ilgilenecek kurumlar oluşturulması sorununu üstlenerek toplantılar yapmaya başladılar.

Moskova Sağlık Departmanı hijyenistlerinden, 1925 – 1931 yılları arasında Enstitü’nün Müdürlüğünü de üstlenen Dr. Lyudmila Bogolepova tarafından hazırlanan “İşçilerin Mesleki Morbiditesi Araştırmasının Örgütlenmesi” başlıklı raporu üzerine L. Bogolepova, S. Galitsky, A. Ginodman, S. Gurevich, P. Dyakanov, S. Korshun, M. Krol’, P. Nikolsky, D. Uspensky, V. Khesin, S. Shvaitsar ve Y. Kats’tan oluşan bir Komisyon kuruldu.

14 Haziran 1923’de oluşturulan Komisyon görüşü, 20 Haziran 1923’de Moskova Sağlık Departmanı Müdürü Obukh tarafından 278 sayılı kararname ile onaylandı ve aynı gün yapılan bir törenle Enstitü kuruldu. Komisyon tarafından oluşturulan görüş, 21 Temmuz 1923 tarihinde Moskova Sağlık Departmanı’nın haftalık gazetesinin 24. sayısında “Moskova Sağlık Departmanı Meslek Hastalıkları Enstitüsü Kuralları” başlığı ile yayınlandı.

23 Ağustos 1923’de Enstitü’nün Akademik Konseyi oluşturuldu: L. Bogolepova, I. Gelman, S. Gurevich, P. Elistratov, Y. Kats, V. Konoplyankin. 3 Eylül 1923’de Enstitü’nün 141 kişilik kadrosunun da onaylanmasıyla Enstitü faaliyete geçti.

Enstitü’nün ilk Müdürü Vladimir Konoplyankin tüberküloz hastasıydı ve hastalığının ilerlemesi üzerine görevini L. Bogolepova’ya devretmek zorunda kaldı (kısa bir süre sonra da henüz 41 yaşındayken yaşamını yitirdi).

HİZMETLER

Enstitü’nün Sanitasyon bölümü Aralık 1923’de Aleksandr Smirnov yönetiminde hizmete açıldı. Bölüm ilk görev olarak işçilerin sağlık muayeneleri için “yöntem” geliştirmeyi üstlendi. Bunun yanında işyerindeki ısı dalgalanmalarının, radyasyonun ve üretimde kullanılan kurşun, petrol, anilin gibi toksik maddelerin işçi sağlığı üzerindeki etkileri araştırılmaya başlandı.

Enstitü işçilerin beslenmesi ve diyeti üzerinde ve işçilerde en çok karşılaşılan kas ağrıları ve bitkinlik gibi sorunlar üzerinde de araştırmalar yürütüyordu.

Enstitü’de ilk kurulan bilimsel alt-bölüm çevresel faktörlerin işçi sağlığı üzerine etkileri üzerine araştırmaların örgütlendiği “fizyoloji laboratuvarı” oldu. I. Razenkov, S. Chechulin ve A. Kabano bu laboratuvarda çevresel faktörlerin sindirim, dolaşım sistemleri ve kan üzerine etkilerini araştırdılar.

Fizyoloji bölümünün kurulmasını, biyokimya (G. Derviz) ve morfoloji (B. Lavrentiev) departmanları izledi. İstatistik departmanının başına S. Bogoslovsky getirildi. 1926 sonunda Enstitü binası genişletildi ve Enstitü’ye hijyen departmanı ve işçi sağlığı kliniği eklendi.

Enstitü tarafından yapılan araştırmalar Moskova Sağlık Departmanı tarafından yayınlanan “Emeğin İyileştirilmesi ve Yaşam Tarzı Devrimi” başlıklı bir dergide yayınlandı. 1923 – 1934 yılları arasında 28 nüshası yayınlanan derginin ilk sayılarında yer alan yayınlar arasında şunlar bulunuyordu:

Yıl 1923, Sayı 1: Mesleki morbidite istatistikleri

Yıl 1923, Sayı 1: İşçilerin emeğin iyileştirilmesi çalışmalarına katılımı

Yıl 1924, Sayı 2: Mesleki patoloji çalışmalarının yöntembilimi

Yıl 1924, Sayı 3: Klinik muayene kuramı ve uygulaması (dispanserizasyon)

Enstitü’nün klinik bölümü Izrail Gelman tarafından kuruldu ve uzun yıllar yürütüldü. Klinik bölümün alt-bölümleri olarak tıbbi tedavi (I. Gelman, P. Elestratov) ve cerrahi tedavi (I. Golyanitsky) kısımları ile kimya (K. Lavrovsky) ve biyokimya (Y. Gefter) laboratuvarı ile röntgen laboratuvarı (L. Golst) bulunuyordu.

Daha sonra klinikte tüberküloz (D. Karpilovsky), nöroloji (S. Davidenkov), travma (V. Gorinevskaya), jinekoloji (A. Madzhuginsky), mesleki danışmanlık (A. Pakhomychev) bölümleri, hematoloji (E. Freifeld), deneysel patoloji (E. Bauer) ve psikofizyoloji (E. Ruzer) laboratuvarları açıldı. Enstitü’nün poliklinik hizmetlerini A. Sapozhnikov, dispanser hizmetlerini R. Zhabotinsky ve ağzı – diş sağlığı hizmetlerini P. Tikhomirov yürtüyordu.

SOSYALİZMİN TIBBA VE SAĞLIĞA KATKISI: DİSPANSERİZASYON YÖNTEMİ

Enstitü açıldığı günden itibaren Moskova’nın sanayi bölgelerinde “sosyalist sağlık hizmetinin” temelini oluşturan “profilaktik (önleyici) tıbbi muayene hizmeti sunmaya başladı. İlk yıl içinde metal, kimya, porselen, tekstil, deri ve diğer sektörlerde faaliyet gösteren 54 işletmede ve devlet çiftliklerinde 40 binden fazla işçi “profilaktik muayeneden” geçirildi.

Sosyalizme özgü olan, fakat zamanla kapitalist ülkelerin işçi sağlığı hizmetlerinde de uygulanmaya başlanan “profilaktik muayene”, tıbbın “geleneksel” hastalık odaklı, tedavi ağırlıklı hizmetinden çok farklıdır. Tamamen “önleyicilik” odaklıdır ve “sürekli” bir hizmettir.

Okurlarımız Enstitüye adı verilen Dr. V. A. Obukh’u daha önceki yazılarımızdan anımsayacaklar. Obukh, Dr. Mikhail Ivanovich Barsukov’la birlikte Ekim Devrimi ayaklanmasında sürecinde Kızıl Muhafızlara sağlık hizmeti sunacak bir Sağlık Birimi oluşturmakla görevlendirilmiş, Devrim sonrasında 1929 yılına kadar Moskova Sağlık Departmanı’nı yönetmişti.

Sosyalizmin sağlık hizmeti modeli olan “dispanserizasyon”, Obukh’un sosyalizme en büyük katkısıdır. Daha önce “Sosyalizmin tıbba katkısı: Dispanserizasyon yöntemi” başlıklı yazımızda öyküsünü aktardığımız dispanserizasyon yöntemi, Moskova Sovyeti Sağlık Birimi sorumlusu Dr. Vladimir Aleksandrovich Obukh ve yönetimindeki sosyal hijyenistler tarafından, başlangıçta Moskova’daki sanayi kuruluşlarında çalışan işçilerin tüberküloz yönünden izlenmeleri için örgütlenmişti.

1922 yılında Moskova’da sekiz Verem Dispanseri açılmış, sağlık emekçileri sorumlu oldukları sanayi kuruluşlarına giderek işçileri tüberküloz yönünden muayene etmeye (tarama muayenesi) başlamışlardı. Ekim başına kadar 33.213 işçi muayene edilmiş, 23.643 işçinin (yüzde 71) tüberkülozlu veya tüberküloza yakalanma riskinin yüksek olduğu tespit edilmişti.

Tüberkülozlu hastaların tedavilerinin planlanarak gözetime alınmalarından sonra dispanserizasyonun kapsamı cinsel yola bulaşan hastalıklar, madde bağımlılığı ve meslek hastalıkları alanlarına genişletilmişti. Tüberküloz mücadelesinden edinilen deneyimle kısa sürede işyerlerindeki bütün sağlık sorunlarına hakim olan sağlık emekçilerin başarısı üzerine, dispensarizasyonun bütün Moskova nüfusunu ve bütün sağlık sorunlarını kapsayacak şekilde genişletilmesi için çalışma başlatılmıştı.

1925 yılında Moskova Sovyeti, Moskova’da sağlık hizmetlerinin dispanserizasyon yöntemiyle sunulmasını onayladı. 1925 yılından itibaren Sovyetler Birliği’nin bütün Cumhuriyetlerinde dispanserizasyon yönteminin daha küçük ölçeklerde pilot denemelerine başlandı.

Ancak 1920’lerin sonuna doğru Sovyetler Birliği’nin “hızlı sanayileşme” politikasını benimsemesiyle birlikte sağlık hizmetinde öncelik hastalanan işçilerin bir an önce iyileştirilerek görevlerine dönmelerini sağlamaya verilince, Sovyetler Birliği’nde önleyici hekimliğin mimarları olan Sağlık Bakanı Nikolay Semaşko ve Moskova Sağlık Departmanı yöneticisi Obukh görevlerinden ayrıldılar.

ENSTİTÜNÜN GÜNÜMÜZDEKİ DURUMU

Enstitü 1934 yılında Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin Sağlık Bakanlığı’na bağlanmış, 1935 yılında ise Sovyetler Birliği Sağlık Bakanlığı’na bağlanarak, adı “V. A. Obukh Bütün Birlik Mesleki Hijyen ve Meslek Hastalıkları Bilimsel Araştırma Enstitüsü” olarak değiştirilmişti. Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında yıkılmasına kadar işçi sınıfına hizmet sunan Enstitü, daha sonra sermayenin hizmetine girdi.

Bugün sermayenin gereksinimleri doğrultusunda yeniden yapılandırılan Enstitü dört bölümden oluşuyor: Hijyen departmanı, meslek hastalıkları ve işle ilişkili hastalıklar departmanı, bilimsel eşgüdüm departmanı ve post-genomik teknolojiler laboratuvarı. Ayrıca Enstitüye bir Havacılık Tıbbı Merkezi eklendi.

Son olarak Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra Enstitü’nün adından “V. A. Obukh” ismi çıkartıldığını ve 2017 Mart’ında Enstitüye, 1971 – 2012 yılları arasında 41 yıl Müdürlük yapan Nikolay İzmerov’un anısına “İzmerov Mesleki Sağlık Araştırma Enstitüsü” adı verildiğini belirtelim.

Belki mesleki yaşamı boyunca SBKP Merkez Komitesi, SSCB Yüksek Sovyet Başkanlığı, SSCB Bakanlar Konseyi ve Bütün – Birlik Sendikalar Merkez Konseyi tarafından çeşitli nişanlarla ödüllendirilen ve 1973 yılında Sovyetler Birliği Komünist Partisi tarafından “Kızıl Bayrak Emek Nişanı” ile onurlandırılan İzmerov’un, Enstitü’nün başında 20 yıl işçi sınıfına hizmet ettikten sonra, nasıl 21 yıl da sermayeye hizmet edebildiği de başka bir yazımıza konu olur.