Mikhail Ivanoviç Barsukov: Örgütçü, öğretmen ve devrimci bir hekim

Doktor Barsukov, Ekim Devrimi’nin adı çok duyulmamış kahramanlarındandır. Tahmin edileceği gibi Ekim Devrimi’nin Barsukov gibi sonradan üzerine yazılmamış birçok kahramanı vardır. Bu yazımızda Barsukov’un şahsında, 1890 kuşağı olarak adlandırabileceğimiz, Ekim Devrimi’nin asıl yükünü omuzlayan bir kuşağın yaşamına yakından bakacağız.

1890 yılında doğanlar, ilk gençlik yıllarında 1905 devrimini, gençlik dönemlerinin sonuna doğru önce Birinci Paylaşım Savaşı’nı sonra 1917 Devrimlerini yaşadılar. Bunlar yetmedi, önce iç savaşı, daha sonra Yeni Ekonomik Politika’nın izlendiği ve birçok komünistin “devrimi” sorguladığı yılları gördüler. Ardından “sosyalizmin inşası” geldi. Şimdi bu kuşağı 40’lı yaşlarında yeni fedakarlıklar bekliyordu. Parti onlardan partili olmayanlardan iki, üç kat daha çok çalışmalarını istiyordu.

Tam işler yoluna girmiş görünürken, bu kez Anayurt Savaşı başladı ve çizmelerini bir türlü evin ardiyesine atamayan 1890’lılar, o yaşlarında yine cephenin yolunu tuttular. Aralarından pek azı Gagarin’in uzaya çıktığını görebildi. O güzel insanlar, o güzel atlara binip giderken, bize bugünlerde 100. Yıldönümünü coşkuyla kutladığımız bir miras bıraktılar. Terekelerinden yalnızca onurlu bir yaşam çıktı. 

DEVRİM ÖNCESİ

Mikhail Ivanoviç Barsukov 23 Ocak 1890’da Moskova’da doğdu. Lise eğitimini St. Petersburg’da tamamladı. Lise yıllarından itibaren öğrenci/gençlik örgütünün üyesi olarak (1905 – 1908) devrimci harekete aktif olarak katıldı.

1914 yılında Moskova Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bitirdiğinde hemen askere alınarak cepheye gönderildi ve 1917 Şubat Burjuva Demokratik Devrimi’ne kadar cephede görev yaptı. Mart 1917’de Bolşevik Parti’ye üye olan Barsukov, bağlı bulunduğu alayın askeri komitesine birinci başkan seçildi.

EKİM DEVRİMİ

Ekim Devrimi’nde Petrograd ve Smolensk’te, Petrograd İşçi ve Asker Vekilleri Sovyeti Devrimci Askeri Komitesi’nin Sağlık Bölümü’nün başına geçti. Lenin’in talimatıyla 4 Aralık 1917’de yeni kurulmakta olan Sovyet yönetiminin sağlık hizmetlerini örgütlemekle görevlendirildi.

Bu sırada karşı devrimcilerin sabotajları ve iç çatışmalar sürüyordu. Elde çok az sayıda komünist sağlıkçı vardı: A. N. Vinokurov (hekim), V. M. Bonch-Bruyevich (Velichkina)(hekim), T. A. Fortunatova (tıp öğrencisi),  K. V. Petrova (hemşire) ve birkaç kişi daha Barsukov’la birlikte Sovyet tıbbının temellerini atmaya başladılar.

Barsukov aynı zamanda Rusya Sağlık Çalışanları Birliği Federasyonu’nu örgütlemek ve İçişleri, Demiryolları, Eğitim ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nda bir Tıp bölümü ve Proleter Kızıl Haç örgütünü kurmak için çalışıyordu. 24 Ocak 1918’de A. N. Vinokurov başkanlığında Yüksek Tıp Eğitimi Merkezi kuruldu ve Barsukov başkan yardımcılığına atandı.

İÇ SAVAŞ YILLARI

İç savaşın alevlenmesi üzerine Volga üzerinde Doğu Cephesi kurulunca Barsukov 1918 Haziran’ında Cephe’nin Sağlık Bölümü başkanlığına tayin edildi. Ekim 1919’da karşı devrimci saldırılar Moskova’yı tehdit etmeye başladığında Barsukov Güney Cephesi Sağlık Bölümü başkanlığına getirildi.

Cephelerde yalnızca Beyazlarla değil, aynı zamanda salgın hastalıklarla da mücadele ediliyordu. Tifüsün yayılmasını önlemek ve hasta askerleri cephede tedavi etmek gerekiyordu. Barsukov yaralı ve hasta askerlerin cephede tedavisi için bir karantina sistemi geliştirdi ve böylece salgınların cephede yayılmasının önüne geçilebildi. Bu sistem daha sonra iç savaş boyunca bütün Kızıl Ordu’da kullanıldı.

SOSYALİZMİN KURULUŞU

Karşı devrimciler yenildikten sonra Barsukov Moskova’ya dönerek askerlik görevinden ayrıldı. 1921 yılından itibaren bütün enerjisini Sağlık Emekçileri Sendikası ve Bolşevik Parti Moskova Şehir Komitesi’ndeki görevlerine verdi.

1923’de Uzak-Doğu’da Sovyetler Birliği’ne yeni katılan Chita bölgesine gönderildi. Burada Uzak Doğu Devrimci Komitesi’nin Sağlık Bölümü başkanlığına getirildi. Baykal gölünden Kamçatka ve Sahalin’e uzanan çok geniş bir alanda Sovyet tıbbını inşa etme görevi verilmişti. Barsukov işe çeşitli departmanlar ve örgütlere bağlı sağlık birimlerini birleştirmekle başladı. Bölgede halk sağlığı tesisleri oluşturulmasına katkıda bulundu. Toplumcu tıbbın tohumlarını attı.

Barsukov 1924’de Belarus Cumhuriyeti’nin Sağlık Bakanı olarak, bölgede Sovyet tıbbını örgütlemekle görevlendirildi. İlk iş olarak Minsk’de Sosyal Hijyen Enstitüsü’nü kurdu. 1930 yılına kadar Bakanlık görevinde kalarak, Belarus’ta sağlık örgütlenmesinin temelleri sağlamlaştırıldı.

Bu dönemde 5 Yıllık Plan içinde “Sağlık Planlaması” sorunu öne çıkmıştı. Parti 1930’da Barsukov’u Moskova’ya çağırarak 5 Yıllık Planın (Gosplan) “sağlık” bölümünü örgütleme görevi verdi. Barsukov’un önünde bir “örnek” yoktu. Dünyada ilk kez bir ülkede sağlık gerçek anlamda “planlanıyordu”. Somut hedefler konuyor, bu hedeflere nasıl ulaşılabileceği belirleniyordu. Barsukov bu görevi sırasında yalnızca plan yapmakta kalmadı, “sağlık planlaması” biliminin temellerini de attı.

1932 Mayıs’ında halk sağlığı, işçilerin dinlenmesi ve beden eğitimi konularının planlamasının ele alındığı ülke çapında bir konferans düzenlendi. Konferansta halk sağlığı planlamacıları ile örgütleyiciler bir araya geldiler ve planlamanın nasıl yapılabileceğini tartıştılar. Konferansa büyük Sovyet eğitimciler P. P. Lazarev, A. F. Loffe ve A. A. Bogomolets’de katıldı. Planlamada disiplinler – arası bir yaklaşımın temelleri atıldı.

ANAYURT SAVAŞI

1941’de faşist sürüler Sovyetler Birliği’ne saldırınca Barsukov tam emeklilik hayalleri kuracağı bir yaşta yine cepheye gönderildi ve Kalinin ve Birinci Baltık cephelerinde hasta tahliye merkezlerinin başına geçti. Savaşın sonuna kadar bu görevde kaldı.

AKADEMİK YAŞAM

Barsukov İkinci Paylaşım Savaşı sona erdikten sonra (1945) Moskova’da yeni kurulan Halk Sağlığı ve Tıp Tarihi Enstitüsü’nde Halk Sağlığı bölümünün başına getirildi. Daha sonra bütün enerjisini bilimsel araştırmalara veren Barsukov, yüzden fazla bilimsel çalışmaya imza attı. Bunlar arasında en önemlileri şunlardır:

• İç Savaş ve Kızıl Ordu Sağlık Hizmetleri (1947)
• Büyük Ekim Sosyalist Devrimi ve Halk Sağlığı Örgütlenmesi (1951)
• SSCB’de Kızılhaç ve Kızılay Tarihi (1955)
• SSCB’de Halk Sağlığı Tarihi Üzerine Notlar (1957)

Çalışmalarında marksist–leninist yöntembilimi kullanan Barsukov’un orijinalliği, çalışmalarına parti ruhunu katmasıdır. Diğer yandan yazdıkları aslında “kendi yaptıklarıdır”. Barsukov bir yerde kendi biyografisini yazmıştır, çünkü Sovyet tıbbının örgütlenmesinin her adımında bizzat yer almıştır.

Rusya’da ve Rusya dışında birçok bilimsel kongreye katılan Barsukov, Leningrad’da 3 – 9 Şubat 1959 tarihinde Tıp Tarihi Konferansı’nın düzenlenmesinde de önemli görevler üstlenmiştir. Barsukov Konferans’ta tıp tarihi araştırmalarında yöntembilim üzerine zengin bir kuramsal bildiri sunmuştur. Bu Konferans’tan sonra Tıp Tarihçileri Cemiyeti’nin başkanlığına seçilmiştir. 1963 yılında emekli olana kadar Enstitü’deki görevine devam etmiştir.

Profesör Barsukov iyi bir örgütçü, öğretmen ve devrimci hekim olarak birçoklarına yaşamıyla örnek olmuştur. Bütün eylemleri, Leninci “kuram ve uygulama bütünlüğü” kavramının örnekleridir. Barsukov 1974 yılında yaşama gözlerini yummuştur.

Akif Akalın