Kitap: Toplumcu Tıbba Giriş

“Toplumcu tıp tarihi, sağlığı/hastalığı belirleyen etmenleri doğa-üstü güçlerde arayanlar ve biyoloji içinde hapsetmeye çalışanlarla, sağlığın/hastalıkların toplumsal belirleyicilerini gün yüzüne çıkartmaya çaba gösterenlerin arasındaki ardıcıl savaşımın tarihidir.”

Günümüzde tıp eğitiminin "toplumcu" bir nitelikte olduğunu söylemek, tıp eğitimin toplumcu bir bakışla hekim yetiştirdiğini söylemek imkansızdır. Hatta tıp dünyası içinde dahi tıbbın toplumcu bir nitelik taşıması gerektiğini düşünmeyenlerin sayısı, ne yazık ki, ülkemizde ve dünyada azımsanmayacak derecede fazladır. 

Bu durumun oluşmasında elbette günümüz kapitalist toplumu, üretim ilişkileri ve sağlık hizmetlerinin insan ve toplum sağlığına fayda etmekten çok kar etmeye yönelik işlemesi gerçeği belirleyici olmaktadır. 

Peki, tıbbın toplumcu bir bakışla hayatımızda olması gerektiğini düşünenler, yani günümüz tıp dünyasındaki bu "nitelikli azınlıktaki" insanlar, düşüncelerini yaymak, geliştirmek ve bu bakışı hayata geçirebilmek konusunda ne kadar özgür bir ortam bulabilmekteler? 

Cevap; ülkemizdeki tıp fakültelerinin müfredatı, akademideki baskılar göz önüne alınınca kolaylıkla görülebileceği gibi oldukça kısıtlı bir özgürlük alanı ve imkan vardır, bu alanda tartışmak ve bir birikim elde etmek isteyenler için. 

ÇAPA'DA BİR HAYALET DOLAŞIYOR

4 yıl kadar önce, Çapa'da bir grup öğrenci, akademisyen ve hekimin bu alanda beraber çalışmak ve birikim oluşturmak üzere bir araya gelmesiyle başlayan süreç, seminer biçiminde ilerleyen toplantılarla başlayıp, İTF Tıp Eğitimi Anabilim Dalı'ndan hocamız Dr. Akif Akalın'ın büyük emekleriyle fakültede seçmeli ders olarak işlenmesiyle devam ediyor.

Daha önce Toplumcu Tıp: Sovyetler Birliği Deneyimi (2010) kitabı ve çeşitli yayınlardan çıkan derleme kitaplarıyla bu alanda çok değerli üretimler veren Dr. Akalın hocamız, Toplumcu Tıbba Giriş kitabını bahsi geçen seminer ve sonrasında derslerdeki notlarından oluştuğunu belirtiyor. Kitabın en önemli amaçlarından birinin de "ülkemizde toplumcu tıp literatürünün zenginleşme katkıda bulunmak olduğu" yine kitabın önsözünde vurgulanıyor. 

ÇAPA'DA TOPLUMCU TIP DERSLERİ TECRÜBESİ HAKKINDA 

Yazının bir kitap incelemesi, tanıtımı olarak yazılsa da, elimizdeki kitaptan bahsederken Çapa'da ortaya konan "toplumcu tıp dersleri" tecrübesinden de bahsetmek gerektiğini düşünüyorum. 

Çapa'da 3 yıldır devam eden "Toplumcu Tıp Bakış Açısıyla Vaka İncelemeleri" seçmeli dersi her sene başta ilk dönemden öğrenciler olmak üzere yüksek katılımlı şekilde devam ediyor. 

Ben de, tıp fakültesine 3 yıl önce başlayan biri olarak, fakülteye gelmeden önce yeni yayınlanmış olan Toplumcu Tıbba Giriş kitabını okumuş ve fakültede yaptığım ilk iş olarak -abartı yoktur- seçmeli ders seçiminde aniden karşıma çıkan Toplumcu Tıp dersini seçmişimdir. Bu dersleri alabilmiş olmanın hayata ve tıbba bakışımı büyük oranda beslediği ve güçlendirdiğini rahatlıkla söyleyebilirim. 

İTF'lilerin bileceği üzere Çapa'daki tıp eğitimi içerisinde öğrenciler tarafından çoğu zaman angarya olarak görülen bu seçmeli dersler içinde, -çoğunluğunu sosyal alanlara odaklanan derslerin oluşturduğu belli birkaç dersi tenzih ederek- nasıl oldu da bir seçmeli ders bana ve diğer katılımcılara bu denli faydalı oldu, bizde bu denli iz bırakabildi? 

Cevabı çok basit; yapılan iş, insanlığın ilerici birikimini bütün baskılara rağmen tıp alanında var etmeye çalışan bir ders olarak çok güçlü bir öz barındırıyordu. Akif hocamız bunu bildiği için dersler başladıktan sonra verdiği bir röportajda toplumcu tıp derslerinin ülkemizdeki diğer tıp/sağlık fakültelerinde de başlayabilmesini umduğunu ve bunun için emek gösterilmesi gerektiğini söylemişti. 

Derslerde, çeşitli romanlardan kuramsal kitaplara, tarihsel olaylardan, devrimlerden devrimci hekimlere çeşitli konulara ve olgulara odaklanmış tartışmalar yürüterek -evet, tartışarak, ders büyük oranda belirlenen konuların öğrencilerin sunumlarıyla başlatılabilmesine olanak sağlıyordu- tıbbın tarihin çeşitli dönemlerindeki uygulanma biçimleri bütünlüklü bir biçimde ele alınıyordu. 

KİTABA DÖNERSEK...

Aslında yukarıda derse dair kısaca yazdıklarım, bu derslerin bir çıktısı olduğunu göz önünde bulundurursak kitabın da içeriğini ve yaklaşımını büyük oranda yansıtıyor. 

Burada ise yalnızca, kitabın biçim olarak derslerdeki katılımcılığı sağlamasına olanak vermemesi dezavantajını, içeriğin niteliği, çeşitli olguların gerekli düzeyde açıklanarak içeriği beslemesi, tarihsel kişiliklerin hayatları üzerinden dönem ve yaklaşımları anlatmasıyla okuyucuya konuyu bilimsel olarak ele almanın yöntemlerini kolayca kavratmasıyla dengeliyor olduğunu belirtmek isterim.   

Kısaca, bu kitabın Türkiye'de toplumcu tıp hakkında Türkçe bir kaynaktan okumak isteyen herkes için en uygun ve en nitelikli kitap olduğu kolaylıkla söylenebilir. 

BİZE DÜŞEN

Bize düşense, yani bu "bozuk" sağlık sisteminin içine atılmak üzere temelinden bozuk bir tıp eğitiminin içinde bulunan biz öğrencilere, hatta akademisyenine, hatta hatta işçisine, çalışanına ve bütün insanlara düşense, insanca bir yaşam için hak ettiğimiz üzere "insana hizmet eden" bir tıp anlayışını örgütlemektir. Bunu örgütlemekse tıbbın nasıl olması gerektiğini bilmek üzere bir birikim sağlamayı da içerse de, bunun yetmeyeceği ortadadır. 

Eşitlikçi bir yaşamın kurulmasıyla gerçekleşebilecek olan tıbbın toplumcu bir anlayışla uygulanması, tüm boyutlarıyla verilecek bir mücadelenin eseri olacaktır. 

Aynı kitaptaki her bir örneğin bize gösterdiği gibi...

Not: İTF'de hocamız olmasıyla gurur duyduğumuz, ilerici değerlerin her daim arkasında duran sevgili Akif Akalın hocamızın bulunduğu kurumdan emekli olması sebebiyle bu sayımızda kitabını tekrardan öğrenci arkadaşlarımıza tanıtmak, bu birikimi onlara da aktarmak ve hocamıza minnet duygularımızı iletmek istedim. Yolunuz, yolumuz açık olsun hocam...

Mustafa Ersözlü

Yazı İTF Fikir ve Felsefe Kulübü ve CTF Bilim ve Felsefe Kulübü yayını olan SİNİSTRA dergisinin Aralık 2015 - Ocak 2016 (Sayı: 6) nüshasında yayınlanmıştır (Sayfa: 14 - 15).