Küba’nın devrimci uluslararası tıp hayali

“Ortak bir mücadele tarihini paylaşan tek bir halkız.”

Cassandra Cusack Curbelo – LATO 2. Sınıf öğrencisi

Bir devrim ancak yeni nesil eski nesilden yönetimi devraldığında başarılı olabilir. Binlerce öğrenci diğerlerine yardım etmeye adanmışlıkları nedeniyle, amaçlarını yerine getirmelerine olanak sağlamak üzere inşa edilmiş bir okulda bir araya geldiklerinde, öğrencilerin mücadelelerini sürdürmeleri için zemin bereketlidir.

Öğrenciler Havana’dan otobüsle 90 dakika uzaklıktaki Santa Fe – Playa’da bulunan 20 yıllık tıp okulu olan Latin Amerika Tıp Okulu’nda (LATO) tanımlayıcı rollerini üstleniyorlar. Eğitim giderleri Küba hükumeti tarafından karşılanan öğrenciler tıbbi uygulamada, kendi ülkelerindeki yeterli hizmet alamayan topluluklarda kullanacakları yeni sosyal ilişkileri öğreniyorlar. 

ULUSLARARASI TIP: DEVRİMCİ BİR DÜŞ

Steve Brouwer “Kübalı Devrimci Hekim” makalesinde Che Guevara’nın Küba Devrimi’nden bir yıl sonra, 1960’ta sahip olduğu bir vizyonu tanımlamaktadır. Che, birçok hekimin kırsal alanlarda hizmet etmek istemediklerini gözledikten sonra köylüleri hekim olmak üzere eğitmeyi tahayyül etti; böylece köylüler “kendi kardeşlerine yardımcı olmak için hemen ve şartsız bir coşkuyla” koşacaklardı (1). O yıl Küba büyük bir depremin ardından Şili’ye tıbbi ekipler gönderdi (2). Küba’nın ilk sağlık sözleşmesi, 1963 yılında Cezayir’e bir tıp birliği göndermesi sonucunu doğurdu (3). 1998 yılında Mitch ve Georges kasırgaları Karayip adalarını ve Orta Amerika’yı perişan ettiğinde Küba hekim ve paramedik gönderdi. Sonra Fidel Castro 1999 yılında başlayan LATO’nu yaratarak Küba’nın yeni Kapsamlı Sağlık Programı’nı genişletti.

Castro’nun değişimleri esinlendirme yeteneğinin küçümsenmemesi gerekir. Aralık 2009’da Havana’ya giden bir uçakta altıncı sınıf LATO öğrencisi Exa Gonzales ile tanıştım. Exa, Meksika’da Baja California’da bir lisede sanat ve film eğitimi almıştı. Genç bir kadın olarak İşçi Partisi üyesi olan ailesiyle beraber Küba’yı iki kez ziyaret etmişti. Exa LATO’na 2002 yılında, 19 yaşında girdi ve ilk yılını biyoloji, kimya ve fizik derslerini aldığı tıbba hazırlık sınıfında geçirdi (4).

Küba’nın Kapsamlı Sağlık Programı 2003 yılında Venezuela Tıp Federasyonu Başkan Hugo Chavez’in yeterli hizmet alamayan topluluklara sağlık bakımı sunma çabalarını engellemeye giriştiğinde dramatik olarak genişledi. Küba ve Venezuela arasındaki işbirliği, bir yıldan kısa bir sürede on bin Kübalı hekimi Venezuela’ya getirerek Barrio Adentro (Mahallede) programını doğurdu (5).

Ağustos 2005’de Katrina New Orleans’ı vurduğunda Castro yardım için yüzlerce LATO mezunu ve Kübalı hekimi seferber etti. ABD Başkanı George W. Bush bu iyi niyet jestini göz önüne almayı dahi reddetti. Bir arkadaşım bana bunun Castro tarafından yapılmış bir reklam olabileceğini, çünkü Castro’nun Bush’un bu yardımı kabul etmeyeceğini bildiğini söyledi. Ona Latin Amerika, Karayipler ve Afrika’daki Küba tıbbi yardımının genişliği ve derinliği dikkate alındığında, Küba’nın kıyılarına çok yakın bir ABD şehrindeki kötü durumu görmezden gelmeyi bir hakaret kabul edebileceği yanıtını verdim. Küba’da çok sayıda birinci basamak hekimi Katrina gibi felaketlerden sonra hızla hareket etmeyi olanaklı hale getiriyordu.

ABD medyasının Küba tıbbi dayanışmasını küçümsemesi Haiti’deki 2009 depreminde de devam etti. Burjuva haber bültenleri ABD yardımını aşırı vurgulayan haberler verirken, Küba’nın çabalarını bir Kübalı hekimi “İspanyol” olarak tanıtacak kadar ciddi ölçüde eksik bildirdiler (6). Gerçekte 1998’de Georges kasırgasından beri Küba komşusu Haiti’ye yüzlerce hekim görevlendirmişti. Küba aynı zamanda LATO’nun kapıları açıldığından beri Haitili hekimleri eğitiyordu. Tek şart, Haitililerin mezun olduklarında ABD veya Avrupa’da konforlu işlere kaçmak yerine, Kübalı hekimlerin yerini almak için evlerine dönmeyi kabul etmeleriydi.

Küba şimdiye dek 550 Haitili hekimi eğitmişti ve LATO’na devam eden 567 Haitili öğrenci vardı. Küba’nın çabalarının bir sonucu olarak Haiti’nin bebek ölümleri, anne ölümleri ve çocuk ölümleri yüzde 50’den fazla azaldı ve 1999 – 2007 yılları arasında yaşam beklentisi 54 yaştan 61 yaşa yükseldi. Haiti Başkanı René Préval’ın dediği gibi “bize yardım etmek için bir deprem olmasını beklemek zorunda değilsiniz” (7).

Depremden sonraki 3 gün içinde Kübalı hekimler diğer ülkelerden daha fazla tıbbi bakım sundular. Zaten Haiti’de bulunan LATO mezunlarına ek olarak LATO’dan 184 Haitili öğrenci (LATO mezunu Amerikalı hekimlerle birlikte) yardıma geldi. “Küba kısa zamanda Haiti’de 1.500’den fazla tıp personelinden sorumlu oldu” (8). Aynı anda ABD 550 tıp personeli göndermişti. ABD 871 hastaya bakarken, Küba’da eğitim görmüş personel 227.143 hastaya baktı. Kuşkusuz Haiti birkaç hafta sonra manşetlerden düştü ve ABD’nin askeri olmayan personelinin çoğu Haiti’den ayrıldı. Fakat Kübalılar, felaketten önce Haiti’de oldukları gibi, felaket sonrasında da Haiti’de kaldılar. Yalnızca hastalara bakmak için değil, yeni bir sağlık sistemi inşa etmeye devam etmek için.

Haiti yalnızca Küba’nın uluslararası tıp çalışmasının büyüklüğünün en yakın örneğidir. LATO’nun web sayfasına göre halen 92 ülkede hizmet sunan 52 bin Kübalı tıp emekçisi vardır (9). Bu Küba’nın Dünya Sağlık Örgütü’nden veya G-8 ülkelerinin toplamından daha fazla yurt dışında çalışan hekimi olduğu anlamına gelir.  “2008 yılında Kübalı tıp personeli dünyada 70 milyondan fazla insan hizmet sundu”. Ek olarak Küba dışında yaşayan yaklaşık 2 milyon insan “yaşamlarını Küba’nın tıbbi hizmetlerine” borçlu (10). Uluslararası dayanışma ruhu LATO’ndaki öğretim müfredatının çekirdeğidir. Web sayfasının ilan ettiği gibi “Bugün LATO mezunlarının bütün dünyadaki çalışmaları enternasyonalizm ve insan dayanışmasına bir örnek oluşturmaktadır. Bu, tarihte örneği olmayan bir yaşam ve sosyal adalet aşkının sembolüdür” (11).

ÖĞRENCİ SAĞLIK BİRLİKLERİ

LATO’ndan üçüncü sınıfın mezuniyetinden sonra Öğrenci Kongresi yaz aylarında özgül projeler üzerine çalışma fırsatı yaratılmasını önerdi. Fakülte kabul etti ve öğrenciler, Öğrenci Sağlık Birlikleri (ÖSB) halinde ABD dahil Güney ve Orta Amerika’nın ve dünyanın geri kalan ülkelerinin yoksul kentsel ve kırsal toplumlarında kliniklere gidebilecekleri projeler tasarlamaya başladılar.

Kilit örgütleyicileri arasında Omavi Bailey ve Ketia Brown’un bulunduğu Yaa Asantewaa Birliği (YAB), ÖSB’nin nasıl işlevselleşeceğinin bir örneğidir (12). YAB “Afrika Tıp Girişimi – Gana Projesi”ni yürütecek gruptur.  Afrika Tıp Girişimi – Gana Projesi, Afrikalı ve Afrika kökenli Amerikalı bir grup tıp öğrencisinin örgütü olan Afrikalı Hekimler Örgütü (AHÖ) tarafından tasarlanmıştır. 2009 yılında LATO kampusunda kurulan AHÖ, “Afrika’da sağlıkla ilişkili sorunlardan mustarip Afrika halkının gereksinimlerini karşılamaya yetenekli, politik olarak duyarlı ve sosyal sorumluluk sahibi bir hekimler örgütü oluşturmak amaçlı programlar, projeler ve kurumlar geliştirme” misyonunu benimsemiştir. AHÖ Küba’da eğitim görmüş, halen 35’den fazla ülkeyi temsil eden 160 öğrenci, intörn ve asistandan oluşmaktadır (13).

Halen Avrupa veya ABD’de iş bulan Afrikalı hekimlerin “beyin göçü” Gana’yı 45 bin kişiye yalnızca bir hekime terk etmektedir. Benzer şekilde Şikago’da, Etiyopya’da olduğundan daha fazla Etiyopyalı hekim vardır (14). AHÖ bu sorunla, LATO’nun Afrikalı (ve diğer) tıp öğrencilerinin kendi ülkelerindeki yoksullaştırılmış toplumlara hizmet etmek üzere geri dönmesi şeklindeki yönergesini güçlendirerek doğrudan yüzleşmeyi hedeflemektedir.

Gana Projesi’nin 2010 evresi, LATO öğrencilerinin halen Gana’da bulunan Küba’da eğitim görmüş hekimlerle tanışmak üzere Gana’ya seyahatiyle başlamıştır. LATO öğrencileri ziyaret ettikleri toplumlarda şunları gerçekleştirmeye çalışmışlardır:

1. Sakinlerin halihazırdaki sağlık bakımı kaynaklarına erişiminin değerlendirilmesi

2. Fiziksel muayene yapan ve Gana’nın geleneksel tıbbını öğrenen tıp öğrencisi sağlık gruplarının oluşturulması

3.  Ganalı sakinlerle bağları güçlendirmek için, nasıl bir sağlık bakımı istediklerini araştıran toplum toplantıları düzenlenmesi

Sonuçlara dayanarak YAB altıncı yıl LATO öğrencilerinin tıp eğitimlerini Gana’da tamamlayabilecekleri bir intörnlük eğitimi oluşturmayı ummaktadır. Gana’daki LATO öğrencileri ABD’deki tıp öğrencilerinin sahip olduğundan oldukça farklı deneyimlere sahip olacaklardır. Ana ölüm nedenlerinin inme ve kalp krizi gibi “yaşam-tarzı” hastalıkları olduğu aşırı-gelişmiş ülkelerden farklı olarak “Gana’da ölüme neden olan ilk 10 hastalık, önlenebilir enfeksiyon hastalıklarıdır” (15).  YAB’nin bir Afrika köyünün yaşamına uyabilen veya uymayabilen önceden belirlenmiş hizmetleri sunmaya atlamak yerine Ganalıların hizmetlere erişimi, sağlık bakımına ilişkin inanışları ve değişim arzularını araştırmak istemeleri tesadüf değildir. LATO’daki eğitim özellikle sıkı bağlarla bağlı topluluklara çok iyi uygulanabilen bir model olan tıbbın evrilen sosyal bağlamına yoğun vurgu yapmaktadır.

Geleneksel ve doğal tıp batıda genellikle gülünç bulunmasına karşın, “Afrika halkının yüzde 85’i için birincil tanı ve tedavi modeli olmaya devam etmiştir” (16). Bu nedenle Küba’nın “sağlık bakımına biyolojik, psikolojik, kültürel ve spritüel bileşenlerini göz önüne alarak holistik (bütüncül) yaklaşan” Genel Bütüncül Tıp (Medicina General Integral) modeli, öğrencileri öğretici olduğu kadar dinleyici hekimler olmak üzere hazırlamaktadır (17).

LATO’NUN GELİŞİMİ

Küba’da eğitim görmüş hekimlerin insanlara batılı bir modeli dayatmak yerine, insanları dinleme ve insanlarla birlikte çalışma yetenekleri, ülkelerin LATO’na öğrenci gönderme isteklerini arttıran bir etmendir. Kanada ve Batı Avrupa’dakine benzer bir sağlık bakımı sistemi arzulayan ilerici Amerikalılar, Küba tarzı tıbbın yoksullaştırılmış ülkelerdeki muazzam prestijinden habersiz görünmektedirler. Küba sağlık bakımı sistemi “etkin bir topluma dayalı önleyici bakım için pahalı tıbbi teknolojinin gerekli olmadığını” kanıtlamıştır. Küba sağlık bakımı sistemi “çocuk felcini eradike etmiş (ortadan kaldırmış), sıtma ve deng hastalığını kontrol altına almış ve ana ve çocuk ölüm hızlarını ABD gibi daha gelişmiş ve çok daha zengin ülkelerinkine eşit hale getirmiş veya daha da azaltmıştır (18).

LATO diğer ülkelerin benzer hedefleri başarması için umut sunmaktadır. LATO 1999 yılında 24 ülkeden öğrencilerle açılmıştır: 19 Latin Amerika, 4 Afrika ülkesi ve ABD (19). Altı yıllık program ilk mezunlarını 2005 yılında vermiştir. 2007 yılında LATO’da 27 ülkeden öğrenciler vardır (20). 2008 yılında ülke sayısı 40’a çıkmıştır (21).     

LATO Uluslararası İlişkiler Direktörü bana kampusların bütün Küba’ya yayıldığını söyledi. Nisan 2010’da kampuslarda 100 ülkeden 21.018 öğrenci vardı. Bütün Latin Amerika ülkeleri temsil ediliyorlardı. Kötü şöhretli bir sağcı hükumeti olan Kolombiya’dan bile 385 öğrenci vardı.  36 Afrika ülkesinden ve birçok Ortadoğu, Asya, Pasifik Adaları ve Karayiplerden öğrenciler geliyordu (22).

LATO Projesi’nin Genel Sekreteri’ne İngiltere ve Avustralya’dan öğrenciler olup olmadığını sorduğumda, “Hayır, gelişmiş ülkeler genellikle tıbbi bakım sunuyorlar ve LATO yoksul ülkelere yardım etmek üzere tasarlandı” dedi (23). Ancak bu LATO’nun aşırı-gelişmiş ülkelere yardım etmediği anlamında yorumlanabilir. Öğrenciler gerçekten yeterli hizmet götürülmeyen toplumlarda çalışmaya adanmışlarsa, ülkelerindeki Küba elçilikleri yoluyla başvurduklarında kabul edilebilirler. Bunu Almanya, Kanada, İsrail ve Kore’den öğrencilerin sıralandığı 2010 yılı kayıt tablosunda görebiliyoruz.

LATO’nun enternasyonalizmi, bütün Küba tıbbına yayılan enternasyonalizmi yansıtmaktadır. LATO profesörleri öğrencilerine Guatemala, Honduras ve Haiti’de felaketlerden sonra yardım çabalarına katılmalarını söylemektedir. Öğrenciler aynı zamanda diğer öğrencilerden çeşitli Afrika ülkeleri, Haiti ve Venezuela’daki dayanışma çalışmalarını işitmektedir.

Öğrenciler mahallelerdeki aile bakımı merkezlerinde (consultorio) veya toplum polikliniklerinde rotasyon yaptıklarında küresel deneyimi bulunan tıp görevlileriyle birlikte çalışmaktadır. Havana’da Üniversite Polikliniği’ni ziyaret ederken rektör yardımcısı Teresa Frias bana Angola, Tanzanya, Brezilya ve Bolivya’da çalıştığını söyledi. Yine adı Teresa olan meslekdaşı poliklinik turuna eşlik ederken, Gana, Venezuela ve Brezilya’da çalıştığını söyledi.

Küba’da sağlıkçıların bütün toplantılarında büyük olasılıkla dünyanın değişik kısımlarından öyküler anlatacak birileri vardır. Enternasyonalizm Küba tıbbında yalnızca bir slogan veya ideoloji değildir, tıp eğitimi ve uygulamasına yayılmış bir tıp kültürünün çekirdek bileşenidir.

“Ortak bir mücadele tarihini paylaşan tek bir halkız.”

Cassandra Cusack Curbelo – LATO 2. Sınıf öğrencisi

ÖĞRETMEN OLARAK HEKİMLER

Birçok LATO öğrencisi gibi Peru – Lima’dan Angulo Torres için de tıp fakültesine gitmek olanaksızdı. Maliyeti engelleyiciydi ve Lima’da yalnızca yılda 100 öğrenci tıp fakültesine giriyordu. 2002 yılında LATO’nu ilk duyduğunda otel idareciliği okuyordu. İki yıl sonra Havana’daydı. Ailesinden çıkan ilk hekim olarak 2010 Haziran mezuniyet törenine 4 akrabası katıldı (24).

Öğrenim müfredatı öğrencilerin biyoloji, kimya ve fizikte yeterli tıbba hazırlık arkaplanı olup olmadığına, Kübalı, Latin Amerikalı olmaları veya Latin Amerika dışı bir kültürden olmalarına, İspanyolca dil becerilerine bağlı olarak biraz farklıdır. İvan, bir yarıyıl bilim dersleri alması gerektiğinden fakülteye Eylül’de başlamak yerine, 2004 Mart’ında başlamıştı.

Tıp fakültesinin ilk iki yılı anatomi, fizyoloji, histoloji, biyokimya, genetik, psikoloji ve halk sağlığına vurgu yapan Küba tıp modeli gibi temel dersleri kapsamaktadır. İvan ilk yıl bir mahalle aile bakımı birimiyle ilişki kurmuş ve ikinci yıl fizik muayene yapmayı öğrenmişti. Üçüncü yılında sabahları 8 – 10 arası uygulama çalışması olarak hastaneye yatırılan hastalarla çalışmaya başladı. Saat 10 – 13 arası hekimlerle birlikte vizitelere katıldı ve öğleden sonraları semptomatoloji, dahiliye, radyoloji ve İngilizce dersleri aldı.

Dördüncü ve beşinci yılda insanları tedavi edilmeleri için yaşamlarını anlamanın gerekli olması bağlamında, biyo-psiko-sosyal varlıklar olarak ele alan Genel Bütüncül Tıp (GBT) modelinde yoğun eğitim aldı. GBT modeli hekimlere, hastalarına, büyük ölçüde yaşamlarının sosyal bağlamlarını ve toplumlarını değiştirerek kendilerine nasıl bakacaklarını öğretmeyi öğretir. Bu iki yıl boyunca İvan halk sağlığı okudu ve GBT, kulak burun boğaz, göz, kadın-doğum, pediatri, cerrahi, ortopedi, üroloji, dermatoloji ve psikiyatri alanlarında ikişer aylık hastane rotasyonları yaptı. Altıncı yılında intörn olarak her gün bir aile bakımı birimindeki hastalardan ve haftada bir gün bir poliklinikteki hastalardan sorumlu oldu. Aynı zamanda üçüncü sınıftan altıncı sınıfa kadar aldığı bütün büyük rotasyonları tamamladı.

LATO öğrencileri eğitimlerinin başından itibaren halk sağlığının özünün mahalle klinikleri veya aile bakımı birimleri olduğunu öğrenirler. Tıp sistemi, sağlık sorunlarının yüzde 80’ini her biri 150 kadar aileye hizmet sunan aile bakımı birimlerinde çözmeyi amaçlar (25). Aile bakımı birimi genellikle mahalle hekiminin ofisi olarak tanımlanır; birinci hatta hasta bakılır, ikinci katta hekim ve üçüncü katta hemşire oturur. Bu ideal Küba modelidir, çok değişkenlik göstermez ve tıp öğrencileriyle aile bakımı birimleri arasında yakın ilişki vardır.

Aralık 2009’da doktor Alejandro Fadragas Fernández ve hemşire Maité Perdomo bana beş yüz kadar aileye ve 1.800 kişiye hizmet eden, Küba’daki tipik birimlere göre daha büyük olan aile bakımı birimlerini gösterdiler (26). Duvardaki Mural Docente posterinde öğretim elemanları sıralıydı: iki hekim, dört hemşire, iki birinci sınıf LATO veya Kübalı tıp öğrencisi, bir dördüncü sınıf öğrencisi ve bir intörn.

Poster bize çok şey anlatıyor. Birincisi birinci yıl tıp öğrencileri mahalledeki aile bakımı birimiyle fakültenin ilk yılından itibaren bütünleşmiş. İkincisi, Kübalılar uluslararası öğrencilerin tedavilerinin bir parçası olmasına alışmışlar. Üçüncüsü, aile bakımı biriminde çalışan çok sayıda hekim ve hemşire olduğunda hepsi birimde oturmayabilir fakat mahallede birime yakın bir yerde otururlar. Dördüncüsü, tıp eğitimi LATO ile sınırlı olmayıp, Küba’daki mahalle tıbbı uygulamasıyla bütünleştirilmiştir; hekimlerden aynı zamanda mesleki icralarının bir parçası olarak öğrencilerin eğitimlerine yardımcı olmaları beklenir. Öyle ki tıp öğrencileri genellikle hekim ve profesör sözcüklerini birbiri yerine kullanırlar.

LATO ÖĞRENCİLERİ İÇİN LATO’NUN ANLAMI

Neden LATO’ya dünyanın her yerinden öğrenciler geliyor? Meksika’dan Exa Gonzales’e göre Fidel Castro’nun bir konuşması yaşamını değiştirdi.  Kaliforniya’dan Ketia Brown için LATO’nun geleneksel tıpla modern tıbbı özgün bir şekilde birleştirmesi cazip geldi (27). Küba kökenli Amerikalı ikinci sınıf öğrencisi Cassandra Cusack Curbelo için LATO, devrimci büyük dede ve ninelerinin topraklarına dönerek diğerlerine yardım düşünü paylaşmak için bir fırsattı (28). Fakat birçokları için tıp okuluna gidebilmenin ve bir vizyona katılmanın bir bileşimiydi. İvan Angulo geleneksel bir tıp fakültesinin bedelini karşılayamayacak tek öğrenci değildi.

Honduras – El Paraiso’dan Anmnol Colindres uzun zamandır hekim olmak istiyordu fakat 28 Haziran 2009 darbesine kadar bir ormancı olan babası tıp okulunun bedelini ödeyemiyordu (29). Karayiplerde St. Lucia adasından Amanda Louis bir taksi şoförü olan babası ve bir sokak işportacısı olan annesinin geliriyle asla tıp fakültesine gidemeyeceğinden, LATO’nu bir fırsat olarak görüyordu (30). Sierra Leone kökenli olan fakat ailesi Georgia – Jonesboro’ya yerleşmiş olan Dennis Pratt, tıp eğitimi için yıllarca borçlanmak yerine LATO’yu öğrenir öğrenmez okula başvurdu (31).

Jonalisa Livi Tapumanaia, Pasifik adalarındaki Tuvalu kabilesinden diğer öğrenciler gibi halen küresel ısınmaya bağlı suların yükselmesinden mustarip 10 adanın hekimi olmasına olanak veren LATO’da olmaktan heyecanlıydı. Hükumeti yalnızca üç yılda bir adaya uçuş giderini karşılayabiliyordu. Bir benzin istasyonu işleten babası ve bir ada mahkemesinde görevli olan annesi maliyeti asla karşılayamazdı (32).

Lorine Auma için de Kenya’daki ailesini ziyaret etmek çok masraflıydı. Lorine ailesini 6 yıllık eğitimi boyunca yalnızca bir kez görecek. Babası bir muhasebeci ve annesi matbaacıydı; Kenya’da tıp fakültesinin pahalı giderlerini karşılayamıyorlardı (33). Keitumetse Joyce Letsiela, ülkesi Lesotho’da tıp okulu olmadığını söyledi ve öğretmen annesinin kendisini komşu Güney Afrika’daki pahalı tıp okuluna gönderecek parası yoktu (34).

Açıkçası çok sayıda LATO öğrencisi, muhtemelen LATO öğrencilerinin çoğunluğu, LATO ücretsiz olmasaydı tıp fakültesine gidemezdi. Öğrenimlerinin bir kısmı, Küba’da tıbbi bakımın iyileştirilmesinin önleyici aile bakımına odaklanmak anlamına geldiğini öğrenmek. ABD tıp uygulaması aşırı uzmanlaşmış olup, hekimlerin yalnızca yüzde 11’i aile hekimi. Aksine Kübalı hekimlerin üçte ikisi mesleklerini aile hekimi olarak icra ediyor. ABD’de aile hekimi başına düşen nüfus 3.200 iken, Küba’da 600 ve bu dünyadaki en yüksek oran (35).

Konuştuğum birçok LATO öğrencisi mesleklerini aile hekimi olarak icra etmeye eğilimliydi. Fakat bazıları ülkelerindeki erişilebilir uzman gereksiniminin kendilerini LATO’dan sonra eğitimlerini sürdürmeye zorladığını hissediyordu. Peru’dan İvan Angulo ortopedide uzmanlaşmayı planlıyor. Dennis Pratt Sierra Leone’de mesleğini pediatrist ve dahiliyeci olarak icra etmeyi umuyor. İvan Gomez de Assis Brezilya’da mesleğini ortopedist olarak icra etmek istiyor. Yine Brezilya’dan Walter Titz mesleğini birkaç yıl genel pratisyen olarak icra etmek sonra psikiyatri eğitimi almak istiyor (37).

Amanda Louis ülkesi St. Lucia’da yalnızca bir onkolog ve bir kulak burun boğaz uzmanı olduğunu fakat yeterli genel pratisyen ve kadın doğum uzmanı olduğunu söylüyor. Amanda nefrolojide uzmanlaşmak istiyor. Yell Eric ülkesi Sao Tomo Principe’de (bir Afrika adası) çok sayıda genel pratisyen olduğunu düşünüyor fakat uzmanlaşmak istediğinden emin değil (38).  Lorine Aunma Kenya’ya döndüğünde ortopedi veya psikiyatriye odaklanmak istiyor. Belki de LATO öğrencilerinin en tipik olanı, Lesotho’da yeterli hizmet alamayan toplumlara yardıma adanmış Joyse Letsiela ve Joyse hem genel pratisyenlik hem de uzmanlıkta ciddi eksik olduğunu düşünüyor.

GÜÇLÜKLER

LATO Amerikalı öğrenciler için 500 kontenjan ayırmışken, Nisan 2010 itibariyle bunların yalnız 117’si dolmuştu. LATO için başvuran öğrencileri eleyen Dinler-arası Toplum Örgütleri Vakfı (DTÖV) deri rengi beyaz olmayan düşük gelirli insanları güçlü bir şekilde yüreklendiriyor. Fakat temel şart, öğrencilerin zor durumdaki toplumlarda çalışmayı taahhüt etmeleri (39).

ABD’den LATO’na gitmeyi düşünen birçok genç, halen LATO’da okuyan ABD’li öğrencilerle temas kurmanın yollarını buluyor. Daha iyi bir yol ise DTÖV ile temasa geçmek ve okulu ziyaret etmek. Kampustayken oradaki ABD’li ve İngilizce konuşan diğer ülkelerden öğrencilerle konuşmak kolay.

Bir tıp okulunu değerlendirmenin birkaç yolu vardır:

1. Fiziki görünüm: ABD’nin lüks tıp okullarıyla karşılaştırıldığında LATO’da arzulanacak çok az şey vardır. Suyu belli saatlerde akar ve tuvaletlere kova ile su dökmek gerekir. Küba genellikle herkesin gereksinimlerini karşılamayı garanti etmek için yüzeyselliklerden fedakarlık etmek zorundadır.

2. Eğitim kalitesi: LATO öğrencilerine İspanyolca kitaplar sağlamasına rağmen, diğer kitapları bulabilmek zor olabilir. ABD okullara doğrudan ABD lisans sınavlarına yönelik bir eğitim veriyor fakat LATO öğrencileri daha erken ve daha fazla uygulamalı eğitim alıyorlar.

3. Yeni bir tıp yaratmaya adanmışlık: LATO’nun bu yönü, dünyadaki bütün tıp okullarına üstün olduğu yönüdür (Venezuela da yakında böyle okullara sahip olacaktır). Bunun öğrencilerin başvurması için bir neden olası gerekir.

Havana’ya yaptığım son seyahatimden dönmeden önceki gece şimdi bir üçüncü sınıf öğrencisi olan kızım Rebecca Fitz ve okulu yeni bitiren erkek arkadaşı İvan Angula ile LATO deneyimlerine ilişkin uzun bir sohbet yaptım (40). Bana LATO’nun ücretsiz sağladığı şeyleri anlattılar: (1) dersler ve ders kitapları, (2) yurt, (3) günde üç öğün yemek, (4) acil ve elektif cerrahi (birçok LATO öğrencisi göz cerrahisi ve ortodonti dibi düzeltici işlemler yaptırır) dahil tıbbi hizmetler, (5) okul forması, stetoskop, tansiyon aleti, cibinlik, ayakkabı, çorap, çarşaf, battaniye, palto, sofra takımı gibi eşyalar, (6) sabun, tuvalet kağıdı, çamaşır tozu, diş macunu, deodorant ve okul gereçleri, (7) ayda 100 peso harçlık (kampusta 1 pesoya dondurma aldım, bir bira 10 peso).  

Buna karşılık LATO, ABD yaşamına alışkın öğrenciler için zordur. Kabul için ilk şart, sosyal adalet taahhüdünü belgelemektir. LATO insanlara bedavadan tıp eğitimi vermek için değildir. Öğrencilerden LATO’nun kendilerine verdiği kadarını kendi toplumlarına vereceklerini göstermeleri beklenir.

LATO, okula devam ederken temel masrafları karşılamasına karşın, öğrenciler Küba’ya gidiş geliş masraflarını kendileri karşılamak zorunda. Bu ABD’li öğrencilerin çoğu için sorun değil fakat birçok öğrencinin yaz tatilinde eve dönecek parası yok. DTÖV öğrencileri LATO’na gitmeden önce kolej düzeyinde tıbba hazırlık biyoloji, kimya ve fizik dersleri almaya ve Küba’ya gidince İspanyolcaya yoğunlaşmaya teşvik ediyor. Diğer birçok ülkeden öğrenciler lise sonrası hemen tıp okuluna başlayabilir ve tıbba hazırlığın ilk yılında gereksinim duydukları bilim derslerini alabilirler. 

Öğrencilerin aşırı lüks şeylerin olmadığı bir ülkede yaşayabilmeleri gerekir. Çoğu, Küba’nın kaynaklarını herkesin kritik şeylere sahip olmasını garanti etmeye adayarak ABD’dekine eşit bir yaşam beklentisini sürdürdüğünün farkında olarak,  bunu güç bulmaz. ABD ekonomik ambargosu hiçbir şeyin çok miktarda olmamasını sağlıyor. Öğrencilerin kovadan yıkanmaya ve klima cihazı olmadan kasırgalarla yaşamaya hazır olması gerekiyor. Küba’da ABD kredi kartlarını kullanmayı beklemeyin.

Kafeteryada birçoklarının tercih edeceği çeşitlilikte olmayan bir tabldot sunuluyor. Islak kek, sıcak su veya kişisel bir oda gibi bireysel konforun yokluğuna uyum sağlamanın zorluğu sıra dışı değil. Bazılarına şaşırtıcı gelebilecek bir kural var: politik olmak. Örneğin öğrencilerin kendi ülkelerinin delegasyonlarının etkinliklerine (ancak şart değil) ve ülkelerinin emperyalizmdeki rolünü kapsayan sınıf tartışmalarına katılmaları bekleniyor.

LATO tıp okuluna devam etmek için, bazen 16 yaşında, ülkelerinden ilk kez ayrılan öğrenciler için tasarlanmıştır. Daha büyük olma eğilimindeki Amerikalılar beden eğitimi dersi almak veya Pazartesi’den Cuma’ya gecelerini kampusta geçirmek gibi kurallara şaşırabilirler.

Son olarak öğrencilerin büyük çoğunluğu, öğrencilerini Küba’da eğitim almış hekimler olmaları için LATO’ya göndermeye istekli ülkelerden geliyorlar. Fakat bu Brezilya ve ABD için geçerli değil. Brezilya Tabipler Birliği’nin (Colégio Medico) Lula hükumetininkinden farklı politikaları var ve LATO mezunlarını tanımıyor. ABD’li öğrencilerin bu sorunu yok fakat bu öğrenciler ABD dışında tıp eğitimi almış diğer öğrencilerle aynı sınavlara girmek zorunda ve Küba tıp modeli yerine ABD tıp modeline dayalı sorulara çalışmak zorundalar.

ABD’li öğrenciler ABD Çıkarlar Bölümü’nden (Interests Section) (bu bölüm iki ülke arasında diplomatik ilişki olmaması nedeniyle Küba’da ABD elçiliği yerine geçen birimdir) hiçbir destek beklememeli. Küba’ya eğitim amaçlı (tıp eğitimi gibi) seyahatin yasal olmasına karşın, ABD hükumeti Küba’ya seyahate, diğer ülkelere seyahatte olduğundan çok daha fazla düşmanca kısıtlamalar getiriyor ve LATO öğrencilerini destekleyecek hiçbir şey yapmıyor.

DOĞRULAMA

Belki de dünya üzerindeki en şiddetli ülkenin aşırı husumeti, LATO’nun gücünün bir doğrulamasıdır. Küba halk sağlığı modeli tıbbi sorunları, bu sorunların insani bağlamının bütünlüğünde ve tamlığında anlamaya çalışır. LATO, Küba’nın tıbbi sistemini, dünyanın yeterli hizmet götürülmeyen halklarının gereksinimleriyle bütünleştirme çabalarının merkezidir. Küba modeli, insanların hastalıklarının, bu hastalıklar için zemin yaratan toplum ele alınmaksızın ciddi olarak ele alınamayacağı inanışına dayalıdır.

Bu model 20 binin çok üzerinde uluslararası öğrenciyi çekmiştir. Cassandra Cusack Curbelo şuna inanıyor: “Binlerin aynı tıp düşüncesiyle bir araya gelmesi gibi bir deneyim yok. İki kıtaya ayrılmış gibiyiz, fakat ortak bir mücadele tarihini paylaşan tek bir halkız. LATO bunu görmemizi sağladı”.

Üçüncü yıl tıp öğrencisi Ketia Brown’a göre “LATO gerçekleşmiş bir devrimdir. Kapitalist bir dünyada devrimci bir projeye sahip olmak zorundayız”. LATO böyle bir proje. Bu, küresel sağlığı iyileştirme mücadelesinin bir parçası olarak, yeni bir tıbbi bilinç için mücadele.

Don Fitz

Çeviren: Akif Akalın

http://monthlyreview.org/2011/03/01/the-latin-american-school-of-medicine-today/


Dipnotlar

1. Steve Brouwer, "The Cuban Revolutionary Doctor: The Ultimate Weapon of Solidarity," Monthly Review (January 2009): 28 – 42.

2. John M. Kirk and Michael H. Erisman, Cuban Medical Internationalism: Origins, Evolution and Goals (New York: Palgrave Macmillan, 2009).

3. Escuela Latinoamericana de Medicina (ELAM), http://elacm.sld.cu/index (retrieved July 8, 2010).

4. Interview with Exa Gonzales, in flight over the Gulf of Mexico, December 28, 2009.

5. Brouwer, "The Cuban Revolutionary Doctor," 28 – 42.

6. All information on Haiti is from Emily J. Kirk and John M. Kirk, "Cuban Medical Aid to Haiti: One of the World's Best Kept Secrets," Synthesis/Regeneration: A Magazine of Green Social Thought No. 53 (Fall 2010).

7. Ibid.

8. Ibid.

9. Escuela Latinoamericana de Medicina (ELAM), http://elacm.sld.cu/index.html.

10. Kirk and Erisman, Cuban Medical Internationalism, 3, 169, 112.

11. Ana Fernández Assán, Escuela Latinoamericana de Medicina (ELAM), http://elacm.sld.cu/index.html (retrieved July 8, 2010).

12. Information on YAB was obtained from the interview with Ketia Brown and the document provided by Omavi Bailey: Yaa Asantewaa Brigade, August 15-September 5, 2010. African Medical Corps—Ghana Proposal. Latin American School of Medicine, Carretera Panamericana 3 ½ KM, Santa Fe, Playa, La Habana, Cuba CP 19142. For information on the Organization of African Doctors, see http://africanmedicalcorps.com. Though Cuba provides support to the Ghana Project, it needs additional funding. Donations can be made at http://birthingprojectusa.org.

13. Ibid., 2.

14. Cliff DuRand, "Humanitarianism and Solidarity Cuban-Style," Z Magazine, November 2007, 44-47.

15. Interview with Ketia Brown and the document provided by Omavi Bailey: Yaa Asantewaa Brigade, 6.

16. Ibid.

17. Ibid., 7.

18. Linda M. Whiteford, and Laurence G. Branch, Primary Health Care in Cuba: The Other Revolution (Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2008), 2.

19. Escuela Latinoamericana de Medicina (ELAM).

20. Emily J. Kirk and John M. Kirk, "Cuban Medical Aid to Haiti."

21. Brouwer, "The Cuban Revolutionary Doctor."

22. Interview with Nancy Remón Sánchez, ELAM, May 30, 2010.

23. Interview with Wuilmaris Pérez Torres, May 30, 2010.

24. Interview with Ivan Angulo Torres, Havana Cuba, May 31, 2010.

25. On the role of the consultorio in the Cuban health system, see Lee T. Dresang, Laurie Brebick, Danielle Murray, Ann Shallue, and Lisa Sullivan-Vedder, "Family medicine in Cuba: Community-Oriented Primary Care and Complementary and Alternative Medicine," Journal of the American Board of Family Medicine 18 no. 4 (July-August, 2005): 297-303.

26. Interview with Dr. Alejandro Fadragas Fernández and Maité Perdomo, Consultorio No. 5, Havana, Cuba, December 30, 2009.

27. Interview with Ketia Brown, ELAM, May 31, 2010.

28. Interview with Cassandra Cusack Curbelo, ELAM, January 23, 2010.

29. Interview with Anmnol Colindres, ELAM, May 26, 2010.

30. Interview with Amanda Louis, ELAM, May 28, 2010.

31. Interview with Dennis Pratt, ELAM, May 26, 2010.

32. Interview with Jonalisa Livi Tapumanaia, ELAM, May 28, 2010.

33. Interview with Lorine Auma, ELAM, June 2, 2010.

34. Interview with Keitumetse Joyce Letsiela, ELAM, June 2, 2010.

35. Lee T. Dresang et al., "Family Medicine in Cuba."

36. Interview with Ivan Gomez de Assis, ELAM, May 27, 2010.

37. Interview with Walter Titz, ELAM, June 2, 2010.

38. Interview with Yell Eric, ELAM, June 2, 2010.

39. For detailed information on ELAM, current curriculum for U.S. students, and an application, see http://pastorsforpeace.org.

40. Interview with Rebecca Fitz and Ivan Angulo Torres, Havana, Cuba, June 3, 2010.